Amor de luenh 6

Sei un pauc tardier, ò sabe, mas descide pas de tot dins ma vita !

Amor de luenh 6

‘Questa annada, aviam ‘gut au programa d’ancian francés* quauquas poëtas que venian d’aquel endrech, Guilhem IX de Peitieus**, Bertran de Born, Peire Vidal, e Jaufre Rudel. Dins las pajinas de l’edici’ Champion, ‘viá ben dau mau per legir a nauta votz, ah tornes te ‘pelar coma m’enviblava lu nòstre amic Zumthor, quante eu chantava joiosament, saumejava, declamava ‘quilhs vers, te ‘peles, dins lu pitit restaurant de Senta-Genièva, Maria-Loïsa disiá : mon Pau, coma tu chantas ! De ‘queu temps estudiós, n’auriá pas chantat, saumejat pas mai ; asnissava, m’esvedelava, desilhava mon beu Rudel :

Amors de terra lonhdana,
Pers vos totz lo cors mi dol ;
E no·n puesc trobar mezina
Si non au vostrereclam…

‘Queu mòt de « reclam » es per me plare, ben mai emperiós e mai enfeurat que non pas la nòstra « crida » moderna. De la fenestra de la p’ita chambra, qu’es entau que te cridava, desirava que tu venguesses ! ‘Quilhs vers son de linga gascona, que ma mair la comprenia d’enquera, sens la parlar, que la sabe pas e la comprene pas mai, qu’es la linga de mon grand. Lu francés, eu l’aprenguet a l’escòla, quante eu avia lu temps per li ‘nar, entre vendenhas e talhas. Sabes çò qu’eu contava dins sa letra, una de las ralas letras qu’eu m’envoiet, quante nasquet l’una de las filhas. Disiá qu’eu ‘viá tetar lu gascon aus sarments de la vinha que li erián balhats per maniera de suceta, malhonat dins ‘na bòtja a la desbuta d’un rang de vinha, dau tandis que sa mair tirava los cavalhons, tu pensas ben qu’eu segn ‘pelava per de bon, eu eriá natre ! Mas, eu ne’n contava gaire de dire de son enfança dins la vinha, eirán gens de pauc, seguents de braciers, braçs per se lujar dins las campanhas. ‘Trobam gaire de chausas sus ilhs dins los archius, sus lurs piadas, devián aver la faça negra que ne’n parlan los prefects de l’Emperi, ne’n an pas daissat lur nom o lu remembre de lurs trachs. Qu’aguessen-t-ilhs ‘guts un « air de famille », que seriá estat de la raça daus miserables, la tropelada daus sens-istòria, e qu’es d’aver legit Le Goff, o Ladurie, que songe un pauc a quò qu’ilhs fugueten, a la vita qu’agueten, quilhs-quí e los dau Bearn, l’autra brancha. Parlavan lu gascon. ‘Queu gascon eriá per mos pairs ‘na linga de vielhs, patoes de paubres, subrevivança de campanha, e per me l’autre gascon, universitarí, ‘na linga de nauta cultura, ‘la daus trobadors, a laquala ne comprenia gaire de chausas.
E veiquí que per las Pascas, de revisar mas cartas e mos poëmes sus la taula dins la cosina, un mandin, mon grand m’auva asnissar , me torna prener, me fai la leiçon. Trasveise coma l’envers dau païsatge. Sem sieitats lgun faça a l’autre, chascun sa riba, lu fred solelh d’abriu passava per los carreus, eu ten sa man per dessus la tela cirada. A perpaus de carta, ‘questa toalha mai sos dessenhs flurits farja un territòri de sensaci’s desboiradas, d’odors, d’eschalas de valor, de paurs e d’estonaments o de gaitats que son d’enquera sus ma taula per me pas pardre, mos punts cardinaus, sinhes e codes. Peras de Sent-Jan tornadas de la vinha, poroganes, porrats sauvatges frutjats au mitan daus ceps, rubarba, cireijas d’auselon agras, eschalòtas apchadas per l’entrecòsta, daus sucs de la linga, e entau i crese comprener que ma mair fuguet per se batuda, sauvatge, brutau, e qu’eu fuguet veve, e esbornhat, estropiat de la man drecha, ne’n quatòrze, e d’enquera que ma sòr mai la mòrt se parlan desempuei que la sautet au monde, de l’escotar, ma linga se ‘pela, esmai ‘la ‘guesse dau mau, qu’es tròp d’un còp. ‘Chabam ne’n quí.
‘Questa taula de cosina m’ensenha queu mandin sas mans de vinhairon, la bona, la meschaënta, coma se las visava per la prumiera vetz. Eu ten la bona – l’autra a son gros det de mòrt –, per atrapar lu libreton gris de la librairia Champion, a man dessus-dessos, vise sas onglas de còrna dura, sa peu tanada per lu solelh, d’aici l’anneu dau ponhet, blanc. Pòdes pas pas saber ‘quela blanchor, lu cròs de son ponhet, queu lach d’una peu de jòune òme qu’auriá pas fach la guera de quatòrze, los rams de sas venas bluïas. Un fluvi e sos afluents, rius de la fontana°, duberts au cròs de son ponhet. Ten la man, doncque, s’apodera de mon libre, possa sa tabatièra, chaussa sas beciclas, e ditz ren dins un prumier temps, mai-me-tot, pensava qu’eu sabiá gaire legir. De que qu’auriai pogut dire, autradament que de far l’estudianta, la finauda, que li dise que qu’es per delai, en faça, ente eu ‘chapta sas bolas de formatge daus Pireneus a la feira lu dissabde, que viviá, au sègle dotze lu pince de Blaia, lu trobador crosat, mòrt d’amor per la princessa de Tripoli, dise ren. Eu se metet de legir, tot naturau, non pas de chantar coma lu nòstre Pau, mas de la faiçon qu’eu parla coma los veisins, estonat, un pauc, de trobar aquí lu nom de sa lauzet°, la lauveta, daus mòts beus qu’eu balhet a son buòu, e que lo rius de la fontana° cola aquí dedins, e Que pus es ponhens qu’espina / La dolors que ab joi sana°, e me aprene que vene de beucòp pus luenh qu’aici.

*_*

*entau escrich dins lu libre, fòrçament, v’autres setz pas sens saber que los noms balhats son daus nom de poëtas d‘òc.
** L’autritz balha Guilhem de Tolosa (?)
°en occitan dins lu teiste.

Amor de luenh – 5

Totjorn lu nas pres e lu cerveu dessus-dessos — mai-me-tot, auriá pausat la becana ier — veiquí lu jorn 5 dau NaNoWriMo. I a pauc de mòts, beleu beucòp de fautas, mas pòde pas far mielhs per aura.
Ne’n mai d’aquò, lu biais d’escriur de la Anne Marie Garat, e ben pitits, i a beleu mai aisat !  Mas, aime ‘quò.

Amor de luenh – 5

Adonc, veses-tu aura, d’avau, a drecha, dins ‘queu cuenh, un aubre, un olivier ? E sos l’aubre, ‘na femna, ela es nuda, sa talha es petita, fòrt granda per comparaison a l’aubre, a la vila, qu’es que lu pintre vouguet que ‘la siguesse pròpche de n’autres. ‘La es sietada, pas tròp luenh i a sa rauba, roja, e ‘la tòrç sos piaus que ’la suert dau banh, la songe rossela, fòrta. Sa talha ronda se baissa au niveu de las anchas, ‘la clina la testa, coma alassada per un amor, los uelhs barrats, envasida de raibe, e son raibe, se tot sou, ò fai ‘trapar a l’espací, acorda lu monde, apaja la mar tant coma la vila. Qu’es l’ora chauda de la siesta, chaumassa, temps sople dins l’esper. ‘Questa femna es estranhament pintrada, res de veire coma lu pinceu que penhet la ciutat, diriem un dessenh dau Clouet, o b’etot dau Renoir, beleu ‘na de las femnas dau Ingres, au banh. Ela a res de far aquí, lu tableu es un paisatge, ela s’i desplacet, de boirar los genres, quau-que-siàia ‘la i es, tant coma un eimatge de pas creire d’un raibe vengut d’alhors, d’una volontat remolhada qu’agrejariá dau sable, coma neissen las parici’s, las nivols, e se porgieta dins nos còrs lu besunh d’absolut. Qu’es un amor de luenh, la chifra de la barca es son annonciaci’. Dins quela linga son dich los misterís, sus quela cartografia las nòstras sensaci’s, las nòstras dolors, los nòstras pensadas viatjosas ? ‘Ten-te !
Fai ben dau temps d’aquò, per las Pascas. Eriá tornada a la campanha per revisar mos examens, chas mon grand. Eriá de far de las estudas de propedeutique, a Bordeu, m’enseinhavan la cartografia. Dins un dau trabalh, deviám estudiar una carta dau cuenh, aura ela es conhada dins ma memòria, dins un Sud-Òest imaginarí, i lotge ‘queu triangle de Gironda que dessenhava de verd e de blu, las traças fachac per l’IGN. I aprenaniá doncque, ‘quela annada, los sinhes, los codis, las corbas de niveu, las apchaduras, los puntilhats coma fau quilhs sián… Longtemps ai gardada ‘quela carta dins mos afars, espinglada au mur, puei rotlada dins ‘na tireta, ‘la deu etre en quauques endrechs, aquí o alai, me fau la tornar trobar, dès deman. Me pensava ‘ver sos los uelhs un biais d’estre de mas terras d’enfança, las Calinotas, daus noms daus vilatges vesins, daus luòcs dichs, proprietats e vinhas, e puei, sauguí leu-leu que los que fan las cartas, los geometres, los arpentors, los fotographes desempuei los ciaus, reden gaire de sciença segur lu biais d’aprener que l’om a dau monde dins la p’ita enfança. Qu’es mai que tot dins la marcha, a la nautor de l’òme, que se farja e s’escrís per de bon lu paisatge daus nòstres sabers. Las nòstras cartas, las dau dedins, son d’una autra topologia, geologia que scientifica. Lu fluví porta pas lu blu de las cartas, eu es brun, clafit de limons, luminos, bassat de brimas, e las islas au luenh an la franja daus roseus gris.

Amor de luenh — 4

— Agueten tòrd ! E ‘guí de la chaënça. Aviá fachas tres fotographias de las nivols a Sienna. Alai en Toscana son pas tant bra’as que chas nos en Gironda, mas las auriá ben rencuradas queraque. Me damande de que que semblan ‘quilhs de Tripoli, lo nivolas per dessus Sanjil, sus Sent Geli, la ciutadela ? La fortaressa porta lu nom dau comte de Tolosa, Ramon de Sent Geli, luquau la bastiguet sur lu bec de rochas per menar lu sietge de la ciutat araba, coma los marins genovés, e que lu Jaufre Rudel se siguesse vertadierament fach crosat, poguet veire de luenh, d’arribar de la mar, las parets que balhan la virason, au pè de laqualas riula, quò-ditz, la « fontaine des jardins » dau Cantique daus cantiques, e la peninsula d’al-Mina ente se troba lu pòrt, ente sa nau abordet, dins un res de temps se morirá. Poguet enquera veire l’islòt de mar au luenh, parrier a las islas que gardan Blaia, dins l’estuari. Dins ‘queu temps, dins aquela vila viviá segond la legenda, la princessa franca Mahaut de Tripoli, tant bela e cortesa dama que ‘la es coma la sòr de Melissinde. Son palaiç serva de las traças de l’esplandor araba, aurfebrarias, sedas, libres rales que bruleten los crosats, esbolhaires de bel’òbras, mas, qu’es au tableu dau Lorenzetti que tòrne sonjar de raibar de Tripoli. Y vesem pinturada ‘na vila cimbelada dins sos ’nauts murs dentelats de glòria, barrant tors e clochier, tect ponchut e paliç d’obratge sabant, ela es sens monde.
Pas un òme, ‘na fòrma, un velhador, un margaud. Qu’es estranh, aquela vila pausada a la riba de l’aiga, que ‘la ne toscha pas, cinturada d’un paisatge sec, jaune per la pouvera e sens orlutz, sens ciaux. La perspectiva fai coma se n’autres plonjavam sus ela desempui ‘na nivol, coma se la dressava per res vers un ciau qu’es pas aquí. Sus l’aiga pas luenh de la riba, una barca sola, voida, clinada per las pitas vagas que lu pinceu desseha coma daus fius de luna. Quau vent portor de la pesta, d’una sauvatjaria, d’un chaple faguet de la vila un desert, quau vent d’apocalipse, bombada de fin dau monde ne’n faguet lu sietge, arrasat de sautareus la campanha alentorn ? Passa sus la vila au bòrd de l’aiga coma un silenci de mòrt.

Amor de luenh – 3

— Pertant, vigues la mesma chausa que me, eriam de bana.
— D’esfiech, me tòrne ‘pelar lu teu esbrand, l’esmai que te fasian ‘quelas fòrmas de lutz, semblantas a de las chausas, porgietadas sus los pitits cròs dau mur de chauç, perque, tant coma lu Lionard, aimas la fantasia daus picassons. Me ‘pela pai-que-tot de la clardat granda, ‘vuglanta, venguda de la fenestra, dins lu sens contrarí de l’ombra de la chambra et, per aver estar contra ‘quela clardat passada lu nagre de l’eschalier, mon emblaujament sus lu bassuelh, avant de poder destriar quauquares. Mas, per tot dire, lu som m’esperava. Durmam.
— Duermas pas, ai pardut lu somelh aura. Devriàs saber quantben ai mestier còp sec que me tornesses rason per poder trobar lu som. Òc o no, as-tu reconegut l’eimatge ?
— Ai res ‘gut conegut, autrament te ne’n parlariá, e n’autres seriam apres durmir aura.
— A ! Per un tesmonh te plantas ‘quí, maugrasent, sens engatjament, malaisat de tener e de meschaënta fè !
— Es quò tu desiras la vertat o b’etot ‘na goalha ?
— ‘Quela vertat ? Vòle nonmàs, desire, ton tesmonhatge vertadier, oneste, e te, me respones fenhent com’ un liron per ‘n’ esbadalhada et daus gronhaments. Escotas, ‘quel eimatge eriá de ne’n pas dobtar un auvarí visuau, eu eriá la resulta d’una aisida, beleu engenhosa, beleu deguda au asard, aquò res. Mas, que l’eimatge fuguesse d’una tala beutat, qu’eu me sasisse, qu’eu me pichesse lu cur coma la p’ita Vierja rosa d’Angelico, coma la Vierja dau Lorenzetti, ‘na vierja greva, amara, clinada sus l’eifant mai un agach qui sap desjà la dolor, o, coma la Città sul mare laqual quilha de sas toras rojas e sos clochiers sens monde, tot aquò per dessus l’unica barca voida, per dessus la sola ‘tachada sus sa riba, afe, qu’eu ‘ribet de me far purar, usada de tant de beutat, aquò ven beleu, i songa aura, que ‘nava contra se lu paisatge servat de mon enfança. Lu mesma, tau que mon grand, son grand de se, ilhs que visqueten aquí, pogueten lu veire. Desempuei lu temps que la meijon fuguet bastida a ‘queu endrech, s’ubra ‘queu fenestron au granier e son cadre copilha, sabe gran pas coma eu zò fach, dins la campanha cultivada de vinhas, de barradís, de plais mai d’aubres, ‘queu tableu d’un paisatge composat mai tant de gost, lu balanç dins sas fòrmas, dins sa priondor d’espací, dins son òrdre suau mai, dins los planhs, la vita, lu trabalh, lu cemeterí ente los meus demoran, e au luenh lu fugida de l’estuarí, l’orlutz mauclar, la ciutat de Blaia per delai la riba. E tot aquò es gran pas ‘na fòrma de languissament de l’enfança, ‘na rencura d’un monde menaçat de dessapareisser, non pas, au contrarí, qu’es l’eime de sa permanança. D’enquera mai ‘quela dau fluví, de las mareias, que portan pas d’interest aus sègles, aus millenaris, boiran e desboiran mai daus rebolhadís beus de vasa, au mitan daus roseus, tiran au large l’argila rossela e lu blu. D’enquera d’enquera mai, per delai, qu’es Blaia.
Vòle dire, en faça d’aquel eimatge sus lu mur, son contre-champ l’absolut, dins ‘na vuda sens divisa, qu’es Blaia. Te ò disí que pensava ‘ver raibat que l’eimatge sus lu mur veniá de Blaia. ‘Quela vila es dins l’eimaginarí. Ela es queraque reala, qu’i sei ‘nada mai d’una vetz, goiata, apres ‘ver pres lu bac coma mon grand, per los merchats, las feiras dau dissabde, me sei permenada dins las ruas, ne’n coneisse los boticons mai lu « hall de la premsa », e la ciutadela Vauban, la tora de l’Esguilheta d’ente vesem las islas au luenh, e, quante arribam de París ne‘n veitura, non pas passat per Bordeu, daissam l’autorota a la sortida l°37 per passar per lu bac, que nos ufrir de traucar l’estuarí a la fin d’una jornada de viatge, es un grand plaser. Duermes ?
— Non, sei apres t’escotar. De tot biais, crese que vau aver ‘na fòrma d’insomnia.
— Dise que Blaia es imaginaira que justament, coneisse ‘questa vila, mas, ela vai contre ma coneissança. ‘La resista en faça, vuda de la fenestra de la chambreta dau granier. Ela es per delai la riba. Ela pòt gairement jamai eissistar tant poderosament que per l’envers geometrique de la soá realitat de ciutat, per delai, Città sul mare. Afe, ne’n vise pró dins ‘na vuda sens fin per ‘la demora luenh dau sègle, dau millenarí, ‘na plaça sus ‘na riba escarpada de creïa, au dessus dau fluví, ente se dressava lu chasteu dau Rudel, lu trobador. ‘Tend te. Fau que te parlesse de la ciutat a la broá de l’aiga. ‘Qu’es ‘na ciutadela per la guerra coma ne’n fasián los crosats, coma la de Tripoli au Liban, laquala, quò-ditz, sent la flor d’irangier, e per zò far qu’es au pitit tableu d’Ambrogio Lorenzetti que pense. Tu te’n ‘pelas ?
— Me tòrne ‘pelar, l’am charchar, un apres-mieijorn, a Sienna, dins la mòstra d’art ente i aviá degun e ente erias segur de li aver desjà vut, que n’autres lu trobatem pas perque eu eriá a la restauraci’, o prestat a sabe luquau museu, afe, sabe pus. A sa plaça, i aviá soladament lu voide de la cimaisa, son cartèl, son pitit teiste que ne’n dich pas grand chausa, Città sul mare. E barbolhat, de despiech, ne’n obludes ton aparelh fotò sus un banc dau museu. L’am retrobat, lu ser, a la quita mesma plaça, jurt’avant que lu luòc sigesse barrat, apres nos estre permenar per charieras, se’n saber que l’aviám obludat. Adonc las gents son querraque pas tant meschaënts qu’aquò per aver resistats a l’enchaison, o beleu fòrts pauc prudents.
— L’enchaison es flauge coma ‘na gitòla, ò dises, fau saber la ‘trapar quante ‘la se persenta.
— V-òc-es, l’enchaison eriá bela, ton vielh Rollei auriá degut far daus jalós.
— ‘Quilhs jalós son beleu los losengiers que ne’n parla Rudel, los rivaus enviós de bona fortuna, maufasents, linga de pelha dau desei deçaugut, que raubar un vielh Rollei es pauc avantatjos per lu commerci, çò que desire prener lu raubor qu’es l’eimatge barrada dins la chambra, qu’es lu secret.
— Fases un roman mai ton vielh Rollei a l’endrech daus losengiers, que ne’n vougeten pas.