Ussèl-Montluçon « mémoire sur la ligne de chemin de fer » dau Julien Dupoux, per balhar lu titre dins son entier.
N’en 2008, la linha dau chamin de fer dintre Ussèl e Montluçon es per estre barrada, definitivament, per totjorn, per tot jamai… e ‘queu libre ne’n es ‘na cridada, ‘na cridada bela.
Lu libre es pas lu raconte d’un viatge, garas apres estaci’s ; sem pas dins la lineäritat d’una linha de tren. Luenh d’aquí.
Lu libre es un boiradís, dins un sens positiu, daus remembres d’un viatjor, un d’aquilhs viatjors que porrián ne’n contar sus totas las linhas apres barrar.
[…] C’est étrange, un train qui meurt. C’est le silence. C’est un mastodonte qui s’écroule et pourtant, c’est à peine – à peine – si on le voit. Les gens s’étaient habitués à ne plus se servir du train.
Le train est mort comme un vieil éléphant. Il est mort à petit feu, comme si cela était dans l’ordre des choses. Il s’en est allé à son cimetière parce que c’était son jour, son heure, et qu’il ne devait plus gêner la communauté.
Mort le train, mort ce petit trajet que je faisais pour rentrer à la maison. Mortes les falaises dynamitées, mort le viaduc de la Tardes, morts les passages entre les champs. Je vous reparlerai du viaduc de la Tardes, mais pour le moment, je le pleure. […]
Lu raconte se fai coma un cicle, o beleu, coma la roda que balha lu lanç a la locomotiva. V-òc-es, lu tragier es balhat una vetz, doas vetz, tres vetz, per i mielhs tornar, per parlar d’un bocin de vita obludat ne’n chamin.
Qu’es maitot un libre de colèra, d’una enmaliciada freda. Aquela colèra es farjada de tristessa d’un chause que sera pus, boirat dau ressentit de poder res far contra ‘quela disparici’.
[…] Disparu le train est mort, mort le train. Disparu. La SNCF s’est désolidarisée du train et l’état va se désolidariser de la SNCF. Et chacun, humble cellule inactive, ira s’allonger loin du monde. Adieu au train : le train est mort. Morte la ligne de chemin de fer. Touchez-la, elle est froide, froide de ne plus servir, tendez l’oreille, elle ne respire plus. Plus d’organe distillant le sang, plus d’aller-retour, plus de cœur. Seules les herbes poussent encore, non tondues. Elles s’emparent du rail comme elles peuvent. […]
Tant iò dire aquí, lu libre es pas de trobar dins las librairias, eu es pas estat fach per aquò. Es un libre fòrt ben escrich.
I a de la colèra, mas, i a maitot de la poësia. E per ‘na lau ad un chamin de fer, ne’n fau de la poësia, beucop.
[…] Je ne voudrais pas qu’il soit seul, le train.
Mais je meurs seul comme lui et demain je serai tout seul à être mort au milieu des vivants.
Et les ronces poussent, et les roses fleurissent et les chemins que j’ai empruntés se couvrent d’herbe et les horloges que j’ai regardées se couvrent de voiles. Je serai aussi léger et mort demain que j’étais lourd et vivant hier. Et dans la brume, debout et immobile, dans la brume il me semble que j’entends le train.
Le 12 avril 2008.
Per ò dire tot emb-d’una, qu’es un libre delpastrian.
Faguí pauc de charchas per trobar un titre « peput-per-cliquar », un titre « putaclic » coma o disen los de França e ‘natz comprener lu perdeque d’aquela frasa dins lu bilhet.
Adonc agroglife dins la nuech, « croop circle », o d’enquera « daus cercles lu temps d’une nuech dins la campanha de Sarraltroff ».
Res de mai que lu dessenh fach per dau blat coijat dins un prat.
Dins un monde de creianças, e sabem que los occitans officiaus son pas los darniers per creire de la marda, son los dau defòra de la terra que venen ò far… la nuech. N’autres dau Lemosin nos ‘restetem a la magia de las bonas fonts, mas aquò, quò marcha, ò disí desjà aquí(>lm).
Dins un monde de rason, un monde ente usar de son cerveu perticipa pas au rechaufament dau galeton celeste, i a doas grandas reglas faça ad un problemí :
la responsa la mai aisada de trobar es mai d’una vetz la melhora ;
se la soluci’ trobada balha mai de responsas que ‘la farja de noveus problemís, qu’es beleu ‘na bona responsa.
Tornam aus agroglifes de la nuech. ‘Quel estiu, un tipe aguet l’eideia de far ‘n’ erpimentaci’ sociala per saber se las metodas daus charlatans erián bonas per far la diferença dintra un cercle fach per daus umans e un cercle farjat per la vibramassoidaria celesta — e i a dau monde per ne’n desfendre l’eideia.
E vei-lu-quí de convidar daus amics de la rason per dessenhar un glife dins un prat, lu temps d’una nuech d’estiu :
De’n prumier la chadena dau Astronogeek sur io-tube, que qu’es se lu menor (e l’especialiste daus titres peputs… ).
V-òc-es, lu païsan es estat paiat per lu blat perdut.
De segur, la tonalitat pòt semblar mocandiera, mas, quante charcharetz los reportatges de FR3, per eisemple, ilhs ne prenen pas de la pena dins un prumier temps de mascar lu monde apres ne’n contar. E i a dau monde gratinat. Per lu mens, dins los filmonets de l’esquipada, i a un pauc mai de respect.
Degun vos fòrça de ‘gaitar e mai-que-tot de pensar coma ilhs. Son apres balhar ‘na metòda, que, de segur, fai sonjar que los autres cercles de cultura son quilhats un pauc sur de la mesma mòda, mas, marchatz saber. De las vetz !
Daus liams per anar mai luenh
Dins los filmonets, aquò se parla dau GEIPAN. Es lu luòc ente se troba lu dorsier VECA :
Sus la chadena dau Cosmò-afogat-d’informatica, i a un filmonet « lu jorn que los dau defòra de la terra nos contacteten… eriam sus repondor ». Aquò se passet ne’n 1977, e qu’es lu Jerry Ehman que captet lu sinhau « Wow ! ». L’istòria es fòrt ben contada, e ‘la es fòrt bela :
Mon mai aimat
Dins l’esquipada, mon mai aimat es lu Esbolhor-dau-fau. Aime la persentaci’ generala e la metoda. Dins lu filmonet de segre, Defakator balha una metòda per avieisar lu perdeque las ipotesís « terra plata » marchan beleu pas dins lu nòstre monde :
Una tota p’ita permenada dins un cuenh de la Charenta-Lemosina, la pus propcha de Sent Junian. Dise una permenada, auriá pogut parlar de « zona de juòc » que goiat, aviá tots ‘quilhs kilometres de libertat, mas, quante disí a mos nebots de venir coma me, ‘guí la surpresa de comprener que « mesma per anar au pesbabala (2km), una veitura sautava per los condure, que pertant, ilhs an daus vetetes, afe. »
Vòle pas jugar mon vielh escobilhon, sem au païs de la porcelana e ‘quò sembla que mesma 10 km son per los manhar, adonc, 30, i sonjatz pas.
‘Qu’es entau.
Daus clochiers romans
Dins lu cors de la permenada.
Saulgond — Saugond
La ‘gleisa Sent Genís es dau sègle XIII, ‘la fuguet manhada, dins lu sens de fortifiada, au temps de la guerra daus 100ans, puei aus dos darniers sègles. ‘La es tipica dau canton, e donc, pauc de chausas son de ne’n dire sauv que qu’es un pauc « sec » coma architectura.
Carta postala
Lesterps — L’Esterp
Abadia Sent Peire es dau sègle XI de per son clochier-pòrge, vertadier campanier de mai de 40m de naut. Los autres bastiments son dau sègle XIII.
Eissida ne’n 651, l’abadia coneguet sos grands jorns au sègle X. Mai-que-tot, ela abriet longtemps dos tresaurs de la linga occitana (per pas dire lemosina). Que un, lu Bòece es au jorn d’aüei a la mediatèca d’Orleans, lu second es au Vatican.
Lu bastiment es constituat d’una tor pòrga, una obra bela daus desbuts de l’art roman e d’una nau. Los chaspiteus per cent son descorats de personatges e d’alimauds fabuleus. La cripta abrita la chapsa de las reliquas de St Beneit.
Veiquí lu punt lu pus naut dau jorn. Briguelh es ‘na plaça fòrta desempuei las guerras romanas, e forçadament coma sem aquí dins lu domení aquitan, au temps de la guerra daus 100 ans.
‘La ‘gleisa daus jorns d’auei es dau sègle XII, manhada au sègle XV per remplaçar lu còr e adjutar las chapelas.
Alhors sus lu tragier
Ne’n defòra que res es fach per garar sa bicicleta, i aviá maitot de las architecturas civilas :
Saugond
Saugond
L’Esterp
Briguelh
La modernitat se trobava au luòc-dich « los 4 vents »
E forçament, ‘na vielha becana obludada lu long d’una paret :
Los congiers son l’enchaison de far lu toriste, mesma dins un païs conegut, e ò fase ne’n mesma temps que los portaments que son un afar per ma mair. Mai lu temps passat, mauaürosadament, mai d’una vetz, ‘quò vòu dire anar dins los cementeris. Vau pas bargassar aquí sus los afars de la familha, queraque, nonmàs sus lu costat toristique dau chause.
Las cliardas per los mòrts
Las cliardas per los mòrts — las lanternas daus mòrts per usar d’un gallicisme — son de las pilas de peiras, dau granit. La pila es cavornada e i a biais per montar ‘na lutz a la cima. ‘Quela lutz deviá aidar las armas daus mòrts sus lu chamin. ‘Las son datadas dau segle XII e erián bastidas mai d’una vetz dins los cementeris.
‘Qu’es un bastit tipique dau monde aquitan, adonc de las Charentas e dau Lemosin de l’Atge-mejan. N’i a 7 dins la Nauta-Vinhana (segond lu despartament, 11 segond d’autras fonts), 6 dins la Cròsa & 3 ne’n Corresa. Dins las doas persentadas aquí, la de St Vertunian es estada desplacada, la de Conhac es fòrt nauta sus son pitit tuquet, çò que pòt far pensar que l’ivern, la lutz podiá beleu estre ‘lumada per guidar lu monde sus daus chamins pauc aisats de particar.
Lu fach d’aver escrich « Sent Vartunian », dins mos bilhets avant, es pas ‘na nastretat, i a màs que lu monde autòrn de me ò ditz entau, mas, deve tornar la grafia e persentar mas escusas.
Dins mon tragier per venir, aiá obludat de fotografiar la cliarda per los mòrts. Vei-la-quí :
Sus la carta, me songe que manca per eisemple la cliarda de Briguelh, ne’n Charentas, sauv que ‘la ‘guesse estada esbolhada. Vau verifiar aquò dins la setmana entranta que vòle anar i bicicletejar dins lu cuenh.
Sus la carta tirada dau site de l’IGN(>fr-IGN), aquò se montra pauc, mas las visitas se fagueten d’una ribiera l’autra, de segur la pus granda fuguet la Vianhana.
Eissiduelh / Vinhana
Qu’es dins Eissiduelh que la Vinhana comença de se corbar vers lu nòrd, per junher Leire. Dins la visita d’auei, veiquí la ‘gleisa Sent Andreu. ‘La es tipica de l’art roman, sègle XIII, dins lu Lemosin. De segur, i a res de fòrt joiós dedins, qu’es un estile un pauc « sec » :
Coma sabe gran d’enquera coma vau rintrar, la balada dau jorn eriá per avieisar lu chamin de l’Eurò-velò3 o Scandiberica. Sus la carta papier de l’IGN, limerò 146, i a de las indicaci’s de balhadas. Sur plaça, aquò me sembla un pauc complicat, que l’EV3(>fr) encontra un autre torn farjat per dau monde dau cuenh(>fr).
Un viatge desbuta mai d’una vetz per ‘n’ encontra, que ‘quò siguesse dins la vita, dins un libre o ‘na revuda, beleu ‘na votz dins lu pòste…
‘N’ aventura, ela, desbuta quante un grun de sau se boira a la recepta pervuda, per eisemple v’autres vos trompatz d’ora per pertir, o pertetz pas per lu bon chamin…
‘Chaptar un bilhet de tren
Antan ‘guí drech(>lm) a ‘quela conversaci’ quante me persentí au comptador de la companhia daus chamins de fer :
— Màs, màs, màs i a ben daus trens lu mandin per Lemòtges ?
— Beleu ! Vos vau anar veire sur la tiala ! Pòde vos vendre daus bilhet nonmàs per los de l’apres-mieijorn.
Ujan, un monde mau intencionat m’aviá dich que lu tren entre Lemòtges e Esgolemes eriá cuat l’estiu per causa de trabaus sabe pus ente. Un tipe que faguet 200km(>fr) pòt be ne’n far 70 per passar ‘na setmana chas sos pairs, adonc, vei-me-quí de voler un Orleans-Esgolemes de far ne’n trens regionaus, o b’etot dins un tren « interciutats » se queu-quí pren las becanas ; dins l’eideia, i a que ‘chabarai d’intrar per bicicleta, coneisse la chançon.
Per los trens regionaus, sabe maitot que lu chamin eissista dins l’autre sens, que ò faguí i a beleu dietz ans d’aquò. Me sonjave que i a mas de lu copilhar ne’n Los Aubrais-St Peire, St Peire-Peitieus, Peitieus-Esgolesme. Dins la vita, i a quò que sabetz, e, lu monde de la companhia daus chamins de fer. Per far ‘na comparaison, qu’es un pauc coma s’aretrobar dins lu filme « Incepci’ », e pus saber desboirar la realitat dau monde daus raibes.
— Non monsur, aquò se pòt pas far ne’n TER !
— E adobat entau, o entau ?
— Non, vos fau prener lu tegeve, demontar la vòstra becana, la far comptar coma un bagatge e…
— Non, non, non, vòle de la simplicitat, i a pas un autre tipe de tren, beleu un inter-ciutat ?
— (la tipessa de l’autre guichet) I a un tragier, ò sabe que zò prene, mas fau ‘chaptar lu bilhet sus la tiala. N’autres aquí van pas vos lu far.
— Qu’es d’enquera un bra’e sistemi ‘quò.
— (lu pitit chap darrier los dos) E puei monsur, pus degun pren los TERs, atz lu tegeve, quò vai vista.
Me songet que ‘queu-quí obludet d’anar se dordar sus las linhas, que pòde condure la locomotiva se ò fau.
— Me songe que v’autres atz pas compres, i tòrne ‘donc : i a pas de trens per me menar intre Esgolesme e Lemòtges, e vau au mitan de la linha e vòle ò far per becana, mas avant, me fau un tren ente pòde conhar ma bicicleta.
— (lu pitit chap) Mas i a un autocar. Fau prener un tren puei un autocar.
— (me, au guichetier) E prener dos TERs per anar a Lemòtges, aquò deu ben se far d’enquera ?
— Monsur, vos vendrem pas aquí de bilhets TER, mesma copats a Vierzon o Chasteu-Ros. Pòde vos perpausar l’interciutat, un tren que pòt prener la vòstra bicicleta.
— E be, vau prener ‘queu-quí.
‘Quò fai longtemps que la companhia fai tot per nos far mauaimar lu tren.
Fin finalament, aprenguí lu dimenc ser que lu pitit tren eriá tornat quilhat. Pas greu, ai descidat de far la rota mai la becana, vau ò far, avecque e dins l’eideia de « far ‘na marca », coma un tragier que semblaria « Leire per becana », sauv que aquí aquò seriá « Vinhava per becana, bicicletejar intre ribiera e ralh ».
« Vinhana per becana »
Lu tragier Lemòtge–Sent-Junian
Lu tragier es pauc long, mens de 50km, mas malaisat de far, que, ‘quò monta dins las cotas, ‘quò descen passat los tuquets, e fau ‘tenci’ de pas davalar dins las viradas. Coma sei un pauc mesfiós de çò que pòt balhar una machina numerica, aviá ostat quauques chamins « dobtós » de la traca, per m’aretrobat sus ‘na departementala… fòrt-fòrt passanta de veituras. I metí un pitit juòc per passar d’una riba l’autra, d’un costat de la linha l’autre, d’un pont ad un passador. Pauc long e pauc de dificultats en defòra de :
Dins Lemòtges, ‘quò deu pas estre malaisat de trobar un biais d’eschivar los 10km, per ò dire autrament, lu o la que vòu se tirar vista de la vila, li fau copar ne’n biais non pas segre la via.
Dins Aissa, me songe que nostra dama d’Arliquet es de veire, adonc, ai chausit lu nòrd de l’Aurença, mas sei demorat sus la famosa departementala, la D79. I a beleu moien de copas au Mas de las Landas. Aquò eschiva ‘na rota de granda circulaci’ e lu chamin de Chantegraulas — « chemin de Chantegros » per los francès — un chamin qu’eisista pas ne’n defòra de la virtualitat.
per passar au sud de l’Aurença, beleu contunhar dins Lemòtges jurtaus Vantaus, puei ‘nar vers Merinhac, mas, faudriá prener lu temps d’estudiar que los chamin, me songe que mai d’una vetz, son gaulhós.
Avant Verneulh (pont de la Gabia), i a « Las viradas » e « las costas ». Las costas son pas ‘peladas entau per res. Per mon perron, descendí de becana.
St Iries, Sta Maria, St Vartunian, St Brecí pauc de dificultat, i a que l’intrada de Sent Junian ente ‘quò monta un pauc.
Despart de Lemòtges per 10km. Lemòtges, la vila de la porcelana, l’anciana ciutat roja, la ciuatat ente los « trolleybus » son estats servats… Veiquí la gara e un prumier « sela-fís » — un mòt farjat per los francès per dire d’un pertrach fotographic de sa bicicleta dins un luòc balhat — mai lu Ermès :
Tant se far portejar per los dius de los que forjeten, quau que siàia, la vila. E coma i a ‘questa istòria de segre la linha, aprofecham d’estre a la gara per far un pauc de chamin, que la linha dintra las doas garas fai totparrier una bocla. Aquí, qu’eriá un plaser personau que damandava totjorn a mon pair de passar per queu pont, d’ente avieisam tots los ralhs. Passat per aquí, qu’es veire ‘quela ‘gleisa :
Aura que la rota es ‘chabada e qu’aprofeite dau 15 d’aust per far lu jornau, me rende compte que la camerà eriá pas branchada à la desbuta, adonc, pauc d’eimatges. Un diu qu’es ben, mas per estre segur d’aver un grand beneficí dins las portecci’s daus ciaus, tant anar veire St Marcau. E coma ‘queu bilhet es per l’agenca dau torisme de « l’Occitania granda d’aicí Vladivostok », vau passar prener ‘na fotografia de la rua Mistrau. E per ‘quò, l’aplicací’ numerica me damandava de passar sus queu sautador, seriosament 🙂
Trobar la rua Mistrau dins los « thuyas » :
Un diu saludat, ‘quò vai, mas quante obludatz qu’un daus chafres de Lemòtges — Augustoritum — es la « ciuatat de las 7 auturas », los autres diaus sont un pauc mocandiers e vos fan paiar lu chamin. Me qu’aviá trapat un pitit mau ad un januelh, los tuquets me ò tornetan ‘pelar au Mont-Jovís, que ne’n veiquí la gara :
Lancée dans la création de 400 km de pistes cyclables dans l’agglomération, Limoges Métropole vient d’ouvrir 1,5 km de tracé au nord de la ville, près d’Ester. Même si ce n’est pas le secteur où il y a le plus de cyclistes.
Seriosament la meraria(>fr) vos fau ‘restar los pitits pictogrames « verd e blanc », fau ‘restar las bandas pinturadas sus 100m. Fau bastir un vertadier reseu, ò tener e ò metre ne’n prumier dins las prioritats a las crotz. Viguí pas un pananceu « tornatz a drecha ». Sens obludar que Lemòtges eriá pas dins lu classament de la FUB !
Vei-ne’n-quí un bocin desempuei lu bolevard. Seriosament, fau ò tornar far que las raiças minjan lu bitum un pauc pertot, zò tornar far, dins un sens e dins l’autre, quite de prener una via a las veituras, ‘las an pro de plaça entau.
Aissa — St Vartunian
Passat lu bolevard, vei-nos-quí sus la departementala limerò 79. Ela monta, ela descen e i a una « via verda », afe, un chamin de peiras sinhalat coma se qu’eriá ‘na via verda, chamin de Testa Jau.
Ai dich que me mesfiava de las aplicaci’s, que de las vetz, vos fan passat dins l’erba, per pas dire dins una prada, e mesma, i a vertadierament res de fach per las bicicletas :
chemin de Chantegros
Lu long de la rota, i a daus molins, daus passatges per lu tren, daus passadors, de las ‘gleisas, daus paneus per montrar l’alienaci’ d’un païs. Dise aquò esmai siguesse pas lu mielhs plaçat per far las leiçons ; avant las Viradas, ai pas saugut legir « las Costas » sur la carta, e vei-me-quí apres marchar lu temps d’una toponimia que ne’n conta pas 🙂
St Vartunian, St Brecí & St Junian
Aura sei chas me, pas entierament, mas, chas me quau que siàia. Un chause me tomba dessur que dau monde vendrá be me charchar se pòde pas marchar.
D’enquera de las garas, de las ‘gleisas, daus bastits, per montrar que sei be apres segre la via dau chamin de fer :
St Junian
I tornar sus ‘na mòda « juga zò coma lu Olivier ». I a res de ben realisat dins la ciutat pelissièra ! ‘Viá trobat ‘quò l’an passat(>lm), veiquí la trobalha dau jorn, la rua Jan Jaurès :
Dins lu centre, ne’n defòra que i a pas de fuòcs, nonmàs de las zonas 20 e 30, que ‘quò fai parlar dins lu jornau locau, La ‘Belha (>fr-fcbk) :
Veiquí un boiradís de fotografias :
La Glana se gieta dins Vinhana
Aquí deve daissar la perpausici’ dau « chamin per la toristalha » per los, e las, que van per bicicleta. Me fau tornar a drecha per quauques kilometres de mai :
‘Quela darnièra costa, per far lu fiar, vau la montar sens descendre. Es entau ! Un chause que tu faguetes a 15 ans, pòdes be ò tornar far passat 40.
Totjorn mai quilhs ciaus bruns, aluenh-monts, finalament sens poder eschivar 3 gotas de plueia :
De sègre…
Per lu ceve — CV — !
Veiquí la carta dau tragier realisat mai ‘na becana de 22kg ‘na vetz charjada :
–!–
Coma faguí daus kilometres per ‘queta fotografia, ai pas obludat la mocaria de me permenar mai ‘na bicicleta alemanda e ‘na biaça ecricha d’un messatge dins la linga anglesa…
"...Gli Angeli vengono se tu li preghi e quando arrivano ti guardano, ti sorridono e se ne vanno...Per lasciarti il ricordo di un sogno lungo una notte che vale una vita..." (T.Ferro)
All over the world, every day, heritage sites, artefacts, skills and traditions are being damaged or lost through war, neglect, development, vandalism, theft or natural disasters. The Heritage Trust aims to focus on some of these issues, as well as highlighting many of the success stories in the fields of archaeology, conservation and historical research. If you have concerns for our heritage, or just a story to tell about it, please let us know by leaving a comment or contacting us at - info@theheritagetrust.org
"Evoluer le long du chemin est une chose ; relier des points en est une autre." (Tim Ingold / une brève histoire des lignes) - ISSN 2491-7532 (en ligne)
